The Political Parties and Organizations in Iran During the Years (1905 – 1941)

Delzar Salih Sadiq; Saadi Uthman Haruti

doi:10.25212/lfu.qzj.8.4.4

توێژەران

Delzar Salih Sadiq Department of History, College of Art, Salahaddin University, Erbil, Kurdistan Region, Iraq
Saadi Uthman Haruti Department of History, College of Art, Salahaddin University, Erbil, Kurdistan Region, Iraq

##semicolon##

https://doi.org/10.25212/lfu.qzj.8.4.4

##semicolon##

Iran, Political Parties, Mashruteh, Democratic Party, Communist Party.

پوختە

At the beginning of the twentieth century, Iran witnessed a sensitive phase of political conflict, as a number of enlightened intellectuals and politicians dedicated their efforts to saving the country from stagnancy and backwardness. In order to convoy with the developments in Europe during that period. At first they tried to forcing the government of the Qajar state (1796-1925) through the press, to carry out the required reform. But when these attempts did not succed, they tried to achieve their goals by establishing political parties and organizations. And the first attempts were to establish secret organizations outside the country, by the Iranians living in the Caucasus regions. This later paved the way for the establishment of political parties and organizations in Iran. These organizations participated in the constitutional revolution (1905-1911), and strongly defended the gains of that revolution. Under these circumstances, specifically during the years (1905-1941), many political parties and organizations that had different ideological trends appeared; Such as: (General Socialists / 1905 - 1909), (Communist Party/ 1920 - 1938) and many other parties.

During the aforementioned period, party life in Iran passed through two phases: In the first phase, which includes the years (1905-1921), political parties and organizations were faced some obstacles, despite that, they practiced a clear impact on the political life in that country. As for the second phase, which lasted for years (1921-1941), which is the period of Reza Shah's rule, the Iranian parties and organizations faced more complex obstacles and problems. Because the government tightened the grip around political freedom. As a result, a very limited number of parties have been able to influence the political events in Iran.

##plugins.generic.usageStats.downloads##

##plugins.generic.usageStats.noStats##

سەرچاوەکان

القرآن الکریم، الاحزاب، آیة 33.

بەڵگەنامە بڵاوکراوەکان:

• اساسنامە و نظامنامە کانون بانوان،(1314ش)، مطبعە نوین، تهران.

• اسکندری. سلیمان میرزا (1300ش)، مرامنامه‌ فرقه‌ سوسیالیست ایران به رهبری سلیمان میرزا اسکندری، تهران.

• اسناد تاریخی جنبش کارگری سوسیال دموکراسی وکمونیستی ایران (آثار سلطانزادە)، (بی تا)، ج4، انتشارات مزدک، فلورانس-ایتالیا.

• اسناد تاریخی جنبش کارگری سوسیال دموکراسی وکمونیستی ایران، (1358ش)، آگاهی، ج3، چ2، انتشارات علم، تهران.

• اسناد تاریخی جنبش کارگری سوسیال دموکراسی وکمونیستی ایران، (1974)، ت:عبدالحسین آگاهی، ج1، چ2،فلورانس

• اسناد تاریخی وقایع مشروطە ایران نامەهای ظهیر الدولە، (1348ش)، بەکوشش: سرهنگ..، چاپخانە طهوری، تهران.

• اوراق تازە یاب مشروطیت ونقش تقی زادە مربوط بە سالهای 1325 - 1330قمری، (1359ش)، بەکوشش: ایرج افشار، انتشارات جاویدان، تهران.

• پیشەوری. جعفر (1359ش)، تاریخچە حزب عدالت، اسناد جنبش کارگری ایران، انتشارات علم، تهران.

• دوسند از فرقە کمونیست ایران (1359ه.ش): جنبش کارگری ایران 6، انتشارات علم، تهران.

• صفایی. ابراهیم (1381ش)، تاریخ مشروطیت به روایت اسناد، انتشارات ایران یاران، تهران.

• نصیری مقدم، محمدنادر (1374ش)، اسناد دریای خزر ومناطق شمال ایران در جنگ جهانی اول، انتشارات وزارت امور خارجە، تهران.

یادداشت و بیرەوەرییەکان:

• اسکندری. ایرج (1366ش)، خاطرات سیاسی ایرج اسکندری، بەاهتمام: بابک امیر خسروی و فریدون آذرنور، ب1، نشر جنبش تودەایهای مبارز انفصالی، بی جا.

• اعظام قدسی. حسن (1342ش)، خاطرات من یا روشن شدن تاریخ صد ساله، ج1، چ. حیدری، تهران.

• افتخاری. یوسف (1370ش)، خاطرات دوران سپری شدە خاطرات و اسناد یوسف افتخاری 1299 - 1326، بە کوشش: کاوە بیات و مجید تفرشی، انتشارات فردوس، تهران.

• امیر انتظام. نصراللە (1371ش)، خاطرات نصراللە امیر انتظام شهریور 1320 از دیدگاه دربار، بەکوشش: محمدرضا عباسی و بهروز طیرانی، چ2، انتشارات سازمان اسناد ملی ایران، تهران.

• آوانسیان. اردشیر (1358ش)، یادداشتهای زندان (1928 – 1942)، انتشارات حزب تودە، بی جا.

• بهار. محمد تقی(ملك الشعرا)، (1357ش)، تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، ج1، چ3، انتشارات امیر کبیر، تهران.

• تقی زادە. سید حسن، (1368ش)، زندگی طوفانی (خاطرات سید حسن تقی زادە)، بەکوشش: ایرج افشار، انتشارات محمد علی علمی، تهران.

• تقی زادە. سیدحسن، (1379ش)، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، بەکوشش: علیزادە عزیزاللە، انتشارات فردوس، تهران.

• دانشور علوی. نوراللە (1335ش)، تاریخ مشروطه ایران و جنبش وطن پرستان اصفهان و بختیاری، چاپ سینا، تهران.

• دولت آبادی. یحیی، (1362ش)، حیات یحیی، ج2، چاپ 4، انتشارات فردوسی، تهران.

• سیاسی. علی اکبر، (1366ش)، گزارش یک زندگی، ج1، چاپ پاکا، لندن.

• کرمانی. ناظم الاسلام (1357ش)، تاریخ بیداری ایرانیان، ج2، انتشارات آگاه، تهران.

• کمرەای، سید محمد (1336ق)، صلاح امروزە لزوم تشکیل ملی، چ. کلیمیان، تهران.

• لاهوتی. ابوالقاسم (بیتا): شرح زندگانی من، شرکت سهامی چاپ، بی جا.

• محتشمی پور، سیدعلی اکبر (1376ش)، خاطرات حجة الاسلام والمسلمین سیدعلی اکبر محتشمی پور، انتشارات سورە، تهران.

• مستوفی، عبدالله ، (1388ش)، شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دورە قاجاریە، ج2، چ6، انتشارات زوار، تهران.

• مخبر السلطنە. مهدی قلیخان هدایت (1344ش)، خاطرات و خطرات توشەای از تاریخ شش پادشاه و گوشەای از زندگی من، چ2، کتابفروشی زوار، تهران.

• وحیدالملک، عبدالحسین شیبانی (1378ش)، خاطرات مهاجرت، بەکوشش: ایرج افشار و کاوە بیات، نشر شیرازە، تهران.

کتێبەکان:

‌أ- بەزمانی فارسی:

• آبادیان. حسین (1390ش)، تاریخ سیاسی ایران معاصر (بحران مشروطیت در ایران)، ج1 - 2، مؤسسە و مطالعات پژوهشهای سیاسی، تهران.

• ابراهیموف. ت. ا (1360ش)، پیدایش حزب کمونیست ایران، ت: ر. رادنیا، نشر گونش، تهران.

• ابراهیمی. رضا ضیاء (1396ش)، پیدایش ناسیونالیسم ایرانی نژاد و سیاست بی جاسازی، ت: حسن افشار، نشر مرکز، تهران.

• ابوالحمد. عبدالحمید (1358ه.ش): مبانی علم سیاست،انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

• اتحادیە. منصورە (1361ش)، پیدایش وتحول احزاب سیاسی مشروطیت در دورە اول ودوم مجلس سورای ملی، نشر گسترە، تهران.

• ------------------- (1361ش)، مرامنامەهاو نظامنامەهای احزاب سیاسی ایران در دومین دورە مجلس شورای ملی، چاپخانە نقش جهان، تهران،

• ---------------- (1371ش)، احزاب سیاسی در مجلس سوم، چاپخانە نقش جهان، تهران.

• اتحادیە. منصورە و بیاتی. شیرین (1390ش)، زن در تاریخ ایران معاصر (از انقلاب مشروطە تا انقلاب اسلامی)، مجموعە مقالات، چ2، انتشارات کویر، تهران.

• آخگر. مسعود (1348ش)، ارانی شعلەی جاوید، آخرین دفاع دکتر تقی ارانی در دادگاه تهران، بە ضمیمە مقدمەای دربارە زندگی و اندیشە دکتر ارانی، انتشارات حزب تودە، بی جا.

• آ‌دمیت، فریدون، (1363ش)، فکر دموکراسی اجتماعی در نهضت مشروطیت ایران، چ3، انتشارات پیام، تهران.

• -----------------، (1985)، ایدئولەژی نهضت مشروطیت ایران، ج1، کانون کتاب ایران، سوئید.

• آرین پور. یحیی،(1351ش)، از صبا تا نیما (تاریخ 150 سال ادب فارسی)، ج2، چ2، چاپخانە بیست و پنجم شهریور، تهران.

• آشنایی با تاریخ قانون گذاری در ایران دورەهای 1 – 24 مجلس شورای ملی، (1384ش)، د2، گروە مطالعات بنیادین حکومتی، بی جا.

• آفاری، ژانت (1377ش)، انجمنهای نیمە سری زنان در نهضت مشروطە، ت: جواد یوسفیان، دانشگاه کلمبیا، بی جا.

• آ‌گاهی. عبدالحسین، (بیتا)، تاریخ احزاب در ایران، چاوشان نوزایی كبیر، بی جا.

• آوری. پیتر (1382ش)، تاریخ معاصر ایران ازتاسیس تا انقراض سلسلە قاجاریە، ت: محمد رفیعی مهرآبادی، ج1، چ5، انتشارات آشیانە کتاب.

• ایوانف. م. س. (1356ش)، تاریخ نوین ایران، ت: رفیق شهید هوشنگ تیزابی و حسن قائم پناه، انتشارات حزب تودە، ستوکهولم-سوئید.

• ایوانف. م. س، (1357ش)، انقلاب مشروطیت ایران، ت: آذر تبریزی، انتشارات شبگیر و ارمغان، تهران.

• باستانی پاریزی (1361ش)، محیط سیاسی و زندگانی مشیر الدولە پیرنیا، دنیای کتاب، تهران.

• بامداد.مهدی، (1357ش)، شرح حال رجال ایران در قرن 12و 13و 14 هجری، ج2، چاپ 2، انتشارات زوار، تهران.

• برزین. مسعود (1371ش)، شناسنامە مطبوعات ایران از 1215 تا 1357شمسی، انتشارات بهجت، تهران.

• پارسا بناب، یونس، (2004)، احزاب وسازمانهای سیاسی ایران (1284-1384) ج1، چ2، انتسارات راوندی، واشنگتن دی سی.

• تبریزی، جواد (1362ش)،اسرار تاریخی کمیتە مجازات، چ2، انتشارات ایران اسلام، تهران.

• ترنزیو. پیرکارلو (1359ش)، رقابت روس و انگلیس در ایران و افغانستان، ت:عباس آذرین، نشر کتاب، تهران.

• تمدن. محمد، (1350ش)، اوضاع ایران در جنگ جهانی اول یا تاریخ رضائیه، مؤسسه مطبوعات تمدن - انتشارات اسلامیە، رضائیه – تهران.

• ذاکرحسین. عبدالرحیم (1377ه.ش): ادبیات سیاسی در عصر مشروطیت (1304 – 1320ه.ش)، ج1 - 2، نشر علم، تهران.

• راوندی. مرتضی ، (1357ش)، تفسیر قانون اساسی ایران، انتشارات مبشری، تهران.

• رائین. اسماعیل، (2535 شاهنشاهی)، انجمنهای سری در انقلاب مشروطیت، چ2، انتشارات جاویدان، تهران.

• رواسانی، شاپور (1368ش)، نهضت میرزا کوچک خان جنگلی و اولین جمهوریی شورایی در ایران، چ2، نشر شمع، تهران.

• شاکری. خسرو (1384ش): پیشینەهای اقتصادی سیاسی جنبش مشروطیت و انکشاف سوسیال دیموکراسی در آن عهد، نشر اختران، تهران.

• شجیعی. زهرا، (1383ش)، نخبگان سیاسی ایران از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی، ج3، انتشارات سخن، تهران.

• شمیم، علی اصغر ، (1378ش)، ایران در دورە سلطنت قاجار، چ2، انتشارات بهزاد، تهران.

• صفائی. عبدالصاحب (1327ش)، تاریخ مختصر احزاب سیاسی پس از شهریور ماه 1320، ج1، چ. ایران، بی جا.

• طلوعی. محمود، (1378ش)، خواندنیهای تاریخی، چ2، نشر علم، تهران.

• عالم. عبدالرحمن، (1376ش)، بنیادهای علم سیاست، چ3، نشر نی، تهران.

• عباسی. محمد، (1358ش)، تاریخ انقلاب ایران، انتشارات شرق، تهران.

• کاتوزیان. محمدعلی همایون، (1374ش)، اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسلە پهلوی، ت: محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، چ5، نشر مرکز، تهران.

• کریمی. بهمن، (1334ش)، اصول علم مدن قانون اساسی و متمم آن قانون مجلس سنا و شوری قانون انتخابات، از انتشارات شرکت نسبی حاج محمد حسین اقبال و شرکائە، تهران.

• کسروی. احمد، (1363ش.): تاریخ مشروطه ایران، ج1، چ16، چاپخانە سپهر، تهران.

• ----------------، (1353ش)، تاریخ هیجدە سالە آذربایجان، ج2، چ6، انتشارات امیر کبیر.

• کهن. گوئل، (1362ش)، تاریخ سانسور در مطبوعات ایران (از صدور فرمان مشروطیت تا کودتای 1299خورشیدی)، ج2، انتشارات آگاه، تهران.

• لنزوسكی. جورج، (2536شاهنشاهی) رقابت روسیەو غرب در ایران، ت: اسماعیل رائین، چ2، اتشارات جاویدان، تهران.

• محمدخان. مهرنور (2004)، فکر آزادی در ادبیات مشروطیت ایران، ناشر مرکز تحقیقات ملی، اسلام آباد، پاکستان.

• مدنی. سید جلال الدین، (1378ش)، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج1، چاپخانە دفتر انتشارات اسلامی، قم.

• مصطفوی. رحمت (1363ش)، تهران دموکرات و علی امینی در ترازو، نشر سلسلە، تهران.

• ملک زادە. مهدی، (1358ش)، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، ج6و 7، چ4، انتشارات علمی، تهران.

• مولانا. حمید، (1358ش)، سیر ارتباطات اجتماعی در ایران، با یادداشتهای رضا مرزبان، چاپخانە گیلان، تهران.

• مجد. محمدقلی (1389ش)، رضا شاه و بریطانیا بر اساس اسناد وزارت خارجە آمریکا، ت: مصطفی امیری، مؤسسە مطالعات وپژوهشهای سیاسی، تهران.

• نامور. رحیم (1352ه.ش): برخی ملاحظات پیرامون تاریخ انقلاب مشروطیت، کتابخانە بەسوی آیندە، صوفیە - بولگاریا.

• ناهید. عبدالحسین ، (1360ش)، زنان ایران در جنبش مشروطە، نشر احیا، تبریز.

• نجات بخش. نصرالله (1393ش)، احزاب سیاسی معاصر ایران چالشها و دست آوردها، چ2، انتشارات مهر، فرانکفورت،

• نفیسی. سعید، (1345ش)، تاریخ معاصر ایران از چهارم اسفند 1299 تا بیست چهارم شهریورماه 1320، کتابفروشی فرغی، بی جا.

• نوایی. عبدالحسین (2535 شاهنشاهی)، دولتهای ایران از آغاز مشروطیت تا التیماتوم، انتشارات بابک، تهران.

• نیازمند. رضا (1387ش)، رضا شاه از تولد تا سلطنت، چ6، نشر حکایت قلم، تهران.

• وحید مازندرانی. ع، (1328ش)، قرارداد 1907 روس و انگلیس راجع بە ایران، کتابخانە سقراط، تهران

• ورهرام. غلامرضا، (1358ش) ، نظام سیاسی وسازمانهای اجتماعی ایران در عصر قاجار، انتشارات معین، تهران.

ب. بەزمانی عەرەبی:

• تاریخ الحزب الشیوعي في الاتحاد السوفیاتیة (حزب البلشفیک)، (1954)، موجز وضعتە اللجنة المرکزیة للحزب الشیوعي في الاتحاد السوفیاتي، دار الفارابي، بیروت.

• الشاذلي. احمد عبدالقادر، (1997) ، الاغتیالات السیاسیة في ایران، العربي للنشر والتوزیع، القاهرة.

• محمد. حربی،(1972)، تطور الحركة الوطنیة في ایران 1890 – 1953، دار الثورة، بغداد.

ج. بەزمانی ئینگلیزی:

• Farrokh. Kaveh,( 2011), Iran At War 1500 – 1988, Osprey Publishing, Great Britain.

• G. Payne, Stanley ( 1995) A History of Fascism 1914-1945, Routledge, UK.

• Richardson. R. Dan (1982), Comintern Army, The university Press of Kentucky, United State.

نامەی زانکۆیی:

• سادق. دلزار سالح (2016)، ژیانی پەرلەمانی لەئێران لەنیوان ساڵانی (1906 – 1925)، ماستەرنامە (بڵاو نەکراوە)، زانکۆی سەلاحەددین، هەولێر.

توێژینەوە:

• زیباکلام. صادق (زمستان 1393ه.ش): احزاب سیاسی نقش آن در توسعە ایران، فصلنامە تخصصی علوم سیاسی، س10، ش29، تهران.