Biography And Role of Ale Abdullah in The Kurdish-Iraqi Liberation Movement Between the Years (1945-1958)
DOI:
https://doi.org/10.25212/lfu.qzj.7.4.18الكلمات المفتاحية:
KDP founded, Politics, Organized, south Kurdistan, communisticالملخص
The study about the role of Kurdish people and investigate about their different life state in various aspect are very important in Kurdish history, because they are affected most of the important events that have occurred lately, all of the positive results are due to their struggle in the past, and they had a lot of roles in changing the direction of these events. One of the Kurdish political and cultural figures was (Ali Abdulla), who had an important and prominent role in the Iraqi nation's movement for freedom since the twentieth century.
He has been tried to success this movement 70 years continually for Kurdish freedom movement especially and for Kurdistan and especially for the southern part. And without a doubt, his works clearly appear in society and educational aspect. The aim this study is to put emphasis on his role in those groups and parties that he has been an organ of them for a long time, and he was continue according to the changing the political state.
التنزيلات
المراجع
بەڵگەنامە بڵاونەکراوەکان:
الدولة العراقية، اللواء: أربيل، دفتر نفوس، الصادر في : ٧/١٠/١٩٦٤، رقم: 158800.
الجمهورية العراقية، المحكمة الشرعية كويسنجق، (4/2/1960) تذكرة الاذن بالنكاح، عدد(56) .
الحكومة العراقية، وزرارة المواصلات والاشغال، اجازة مدرسة الهندسة، 30/6/1945.
پارتی دیموکراتی کوردستان- عێراق/ مەکتەبی سیاسی، ژمارە (٤٢١٠)، ٣/٩/١٩٨١.
جمهوری اسلامی ایران، وزارت کشور/ دفتر چە اقامت پناهندگی:12/1/1353 پیرانشهر.
کتێب/ بە زمانی کوردی:
پرۆژەی سەنتەری دیراسات وتوێژینەوەو ئەکادیمیای پارتی، (٢٠١٩) ، دیرۆکی خولەکانی کادیرانی پارتی، لە شاخەوە بۆ شار ١٩٦٨-٢٠١٤. چ١ ، هەولێر.
تاڵەبانی، جەلال (٢٠١١)، کوردستان و بزووتنەوەی نەتەوەیی کورد ح– ا: لە بڵاوکراوەکانی کتێبخانەی جەمالی عەلی باپیر، سلێمانی.
مەکداول، دیڤید (٢٠١٩)مێژووی هاوچەرخی کورد، و: ئەبوبەکر خۆشناو، چاپخانەی وەزارەتی پەروەردە، هەولێر.
سەردەشتی، یاسین خالید (٢٠٠٣)، کوردستانی ئێران (لێکۆڵینەوەیەکی مێژوویی لە جوڵانەوەی ڕزگاریخوازی نەتەوەیی گەلی کورد ١٩٣٩-١٩٧٩) سلێمانی.
عومەر، شێرکۆ فەتحوڵا (٢٠١٣)، پارتی دیموکراتی کوردستان و بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی نەتەوەی کورد لە عێراقدا ١٩٤٦ –١٩٧٥، و: سوارە قەڵادزێی، چاپخانەی شەهید ئازاد هەورامی.
عەبدوڵڵا، عەلی (١/١/١٩٦٩)، کورتەی مێژووی پارتی دیموکراتی کوردستان، پارتی دیموکراتی کوردستان/ مەکتەبی سیاسی مەعهەدی کادیران.
عەبدوڵڵا، عەلی (١٩٦٨)، مێژووی پارتی دیموکراتی کوردستان - عێراق تا بەستنی کۆنگرەی سێیەمی، ب.ج.
جاف، وریا (١٩٩٦)، مێژووی رۆژنامەگەری پارتی دیموکراتی کوردستان ١٩٤٦-١٩٩٦ ، چ١، چاپخانەی خەبات، دهۆک.
حوێزی، طاهر احمد (١٩٨٤) مێژووی کۆیە، ب٢، چاپخانەی نمیر، بەغدا.
حەمەدئەمین، ئەحمەد (٢٠١٧)، پارتی دیموکراتی کورد- عێراق بەرەی پێشکەوتوو (١٩٥١-١٩٥٦)، چ١، چاپخانەی رۆژهەڵات، هەولێر.
دزەیی، موحسین(٢٠٠٩)، وێستگەکانی ژیانم، و: ئیسماعیل بەرزنجی، بەشی یەکەم، بڵاوکراوەی ئاراس، هەولێر.
ساڵح، ئازاد عوبێد (٢٠٠٧)، کاریگەریی شۆڕشی ئەیلوول لەسەر رۆژنامەوانیی کوردی (١٩٦١-١٩٧٥) چ١، بەڕیوەبەرایەتی چاپخانەی رۆشنبیری، هەولێر.
سەید برایم، رەهبەر(٢٠٠٨)، سایەی هەیبە سوڵتان، چاپخانەی بینایی.
ساڵح،سدیق و ساڵح، رەفیق(٢٠٢١)، لە بەڵگە نامەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان ١٩٤٦-١٩٦٣، زانکۆیا و بنکەی بەڵگاندن و لێکۆڵینەوەی ژین، دهۆک.
شارەزا و ئەوانی دیکە(٢٠٠٩)، کۆیە لە رەوتی شارستانیەتدا، چاپخانەی وەزارەتی رۆشنبیری.
عەزیز، حسێن محمەد (٢٠٠٢)، خولانەوە لە بازنەی بۆشدا /دەقی چاوپێکەوتن و دەمەتەقێیەک لەگەڵ جەرجیس فەتحوڵڵای پارێزەر، سلێمانی.
عەلائەدین، عەبدولخالق (٢٠١٤)، کۆیە و ناودارانی، چ١، چاپخانەی منارە، هەولێر.
عەونی، فەرهاد (٢٠٢١) ، عەونی لە نێو کەشکۆڵەکەی تاهیر ئەحمەد حەوێزی و چەند بابەتێکی دیکەدا، کوردستان.
قادر، مەهدی محەمەد (٢٠٠٥)، پێشهاتە سیاسییەکانی کوردستانی عێراق ١٩٤٥-١٩٥٨. بڵاوکراوەکانی سەنتەری لێکۆڵێنەوەی ستراتیجی کوردستان، سلێمانی.
کریس کۆچێرا، (٢٠٠٦)، کورد لەسەدەی نۆزدە و بیستەمدا، و: حەمە کەریم عارف، چاپخانەی شڤان، سلیمانی.
مەلا قادر، محەمەد (٢٠٠٧)، کورتە مێژووی پارتی و کولتووری بارزانی نەمر، چ٢ ،دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس، هەولێر.
شەوڕۆ، فازیل(٢٠١٥)، هەورازەکانی کاروانی تەمەنم (یادەوەرییەکانی حەسەن کاکە)، چ٢ ، چاپخانەی شەهاب، هەولێر.
بارزانی، مسعود (٢٠٢٠)، بارزانی و بزووتنەوەی رزگاریخوازی کورد، ب١، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوە رۆژهەڵات، هەولێر.
ياسين، برهان ابابكر (٢٠٠٠)، كوردستان في سياسة القوى العظمى 1941 – 1947، ت: هواس، كوردستان، دهوك.
ئیبراهیم، لوتفیە (٢٠٠٢)، هەندێک لە بیرەوەریەکانی بەهیە خان، چ١، چاپخانەی وەزارەتی رۆشنبیری.
ئەحمەد، ئامانج حەسەن (٢٠٠٩)، برایم ئەحمەد ١٩١٤-٢٠٠٠ ڕۆڵی لە بزاڤی ڕزگاریخوازی و رووناکبیری گەلی کورد، چاپخانەی ڕەنج، سلێمانی.
ئەسەسەرد، فەرید(٢٠١٢)، رەهەندەکانی بیری سیاسی کورد پاش جەنگی دووەمی جیهان. چ٢، سەنتەری لێکۆڵینەوەو ستراتیجی کوردستان، سلێمانی.
ئەحمەد، کەریم (٢٠٠٧)، رێڕەوی تێکۆشان بیرەوەریەکانی کەریم ئەحمەد، و: جەلال دەباغ، چاپخانەی ، رەهەند سلێمانی.
بۆتانی، کاکە مەم(١٩٩٨)، کاکی کاکان (خەباتی سیاسی عومەر دەبابە)، چاپخانەی وەزارەتی رۆشنبیری.
تەیب، جەمال فەتحوڵا(٢٠٠٨)، کۆیە ١٩١٨-١٩٥٨ لێکۆڵینەوەیەکی مێژووی سیاسیی، چ٢، چاپخانەی شەهاب، هەولێر.
جامباز، طارق(٢٠٠٥)، حزبی هیوا لە لیوای هەولێر، چ١، لە چاپکراوەکانی گۆڤاری یاسا پارێزی، هەولێر.
خۆشناو، شوان محەمەد ئەمین (٢٠١٢)، هەولێر لە نێوان ساڵانی (١٩٥٨-١٩٦٣)، چاپخانەی ڕۆژهەڵات، هەولێر.
خۆشناو، عوسمان مستەفا (٢٠٠٦)، لەگەڵ ڕۆژگاردا/ گەڵا وەریوەکان - بیرەوەری عوسمان مستەفا خۆشناو (١٩٢٦-٢٠٠٦)، چ١، چاپەمەنی شەهاب، هەولێر.
دڵزار، ئەحمەد(١٩٩١)، بیرەوەری ڕۆژانی ژیانم، ب١-٢، هەواڵنامەی کتێب، ستۆکهۆڵم.
___، ئەحمەد(١٩٩٨)، پاشکۆی بیرەوەریەکان، چاپخانەی وەزارەتی رۆشنبیری، هەولێر.
ڕەسوڵ، فاتیح (١٩٩٧)، لە کاروانێکی دوور و درێژدا کورتەی خەبات و ئەزموونی پەنجا ساڵ، ستۆکهۆڵم.
رەشید، سەلاح(٢٠١٩)، مام جەلال دیداری تەمەن – لەلاویەتیەوە بۆ کۆشکی کۆماری، ناوەندی رۆشنبیری ئەدیبان، سلێمانی.
زەنگەنە و ئەوانی دیکە (٢٠١٧)، برایەتی ڕۆژنامەیەکی ڕۆژانەی سیاسییە، چ١، چاپخانەی خانی دهۆک، دهۆک.
سەجادی، علاءالدین (١٩٩٦)، مێژووی ڕاپەرینی کورد چ٢، ئێران.
گەوهەری، حامید(٢٠١٥)، میدالیای بارزانی بەرزترین خەڵاتی ڕێزلێنان، ب١، چ١، دەزگای خێرخوازی بارزانی.
موفتی، عەدنان (٢٠١٣)، شەمسەدین موفتی ڕابەر و سەرکردە ، چ٢، چاپخانەی شەهاب، هەولێر.
بە زمانی عەرەبی:
اسسرد، فريد(٢٠٠٨)، اتجاهات السياسة الكردية بعد الحرب العالمية الثانية، مركز كردستان للدراسات الاستراتيجية، السليمانية.
ايغلتن، وليم.(١٩٩٩)، جمهورية مهاباد جمهورية1946 الكردية، ترجمة وتعليق: جرجيس فتح اللة، ط٢ ، دار ئاراس للطباعة والنشر، اربيل.
البوتاني، عبدالفتاح(٢٠٠٣)، الحياة الحزبية في الموصل ١٩٢٦ - ١٩٥٨، ط١، مطبعة وزارة التربية، اربیل.
الحسني، عبدالرزاق(١٩٩٨)، تأريخ الوزارات العراقية، جزء (٧)، ط ٧، دار الشؤن الثقافية العامة، بغداد.
حيدري، صالح(2004)، مختارات من مذكرات صالح حيدري، ط2، مطبعة رنج، السليمانية.
خرسان، صلاح (٢٠٠١)، التيارات السياسية في الكردستان العراق " قراءة في ملفات الحركات والاحزاب الكردية" ١٩٤٦-٢٠٠١، بیروت.
رسول، اسماعيل شكر(٢٠٠٥)، أربيل دراسة تأريخية في دورها الفكري والسياسي1939-1958، مطبعة بينايي بنکەی ڕۆشنبیری شەهید ڕێباز.
شاوەيس، نوري(1985)، من مذكراتي، منشورات حزب الشعب الدمقراطي الكوردستاني، دون مكان طبع.
شاوەيس، رزگار نوري (١٩٩٨)، (رزگاری) ثم (خەبات) لسان حال الحزب الديمقراطي الكردستاني نضال مشرف لاكثر من نصف قرن -عرض تأريخي- ،(١٩٤٦-١٩٩٨)، منشورات مؤسسة برایەتی و خەبات الصحافية.
شبيب، محمود(1988)، وثبة في العراق و سقوط صالح جبر، بغداد.
شريف، عبدالستار طاهر(١٩٨٩)، الجمعيات والمنظمات والأحزاب الكوردية في نصف قرن ١٩٠٨-، ط٢، السليمانية.
طالباني، جلال (١٩٧٠)، کردستان والحركة القومية الكردية. ط١، منشورات النور، بغداد.
كريم، حبيب محمد(١٩٩٨)، تأريخ الحزب الديمقراطي الكوردستاني- العراق في محطات رئيسية(١٩٤٦-1993)، ط١، مطبعة خه بات، دهوك.
المزوري، هلبين محمدامين (2008)، حزب هيوا -الامل- (1939-1946) دراسة تأريخية سياسية. ط1. مطبعة حاجي هاشم، اربيل.
رۆژنامە/ بە زمانی کوردی:
" ئەڤرۆ" ، هژمار(٢٢١٧)، ٢٥/١٠/٢٠١٧.
"برایەتی" ژمارە(٢٠٢٠)، ١٦/٨/١٩٩٤ ؛ ژ(٢٢٦٣)، (٢٧/١/١٩٩٧).
"خەبات"، ژ (٦٦٥)، ١/٣/١٩٩٣ ؛ ژ (٦٩١)، ٨/٩/١٩٩٣ ؛ ژ (٣٥٥٠)، ١٥/٨/٢٠١٠ ؛ ژ (٣٥٧٠)، ٩/٧/٢٠١٠؛ ژ (٣٦٥٢)، ٢٠/١٢/٢٠١٠؛ ژ (٥٦١٨)،٢٤/١٠/٢٠١٨.
"کوردستانی نوێ"، ژ(٥٣٧٩)، ٢٥/١٠/٢٠١٧.
"هەولێر" ژ(٢٧١٢)، ٢٤/١٠/٢٠١٧.
بە زمانی عەرەبی:
"التاخي"، العدد(٧٤٦٤) ،٢٦/١٠/٢٠١٧.
"الوقائع العراقية"، عدد( أ-1700)، ١٣/١/١٩٧١ ؛ عدد(٢٣٣٧)، ٦/٤/١٩٧٤.
گۆڤارەکان/ بە زمانی کوردی:
مێژووی کۆنگرەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان، گۆڤاری "سەفین"، ژ (٦٠)،(٢٠١٥)، ١٢-١٣.
جەلال، مام (١٠/شوباتی ١٩٩٩) ، هەمزەیی و ساڵحی لە ناو پارتیدا، گۆڤاری "خاک"، ژ(٢٠)ساڵی دووەم.
عبدلحمید، ئاراس عەبدالخالق و ئەسعەد، حاجی محیەدین (ئازار و ئایاری ٢٠١٨)، عەلی عەبدوڵڵا تێکۆشەرێکی گەورەی ئاشتەوایی و یەکڕێزی ١٩٢٢-٢٠١٧ ، "کەکۆن"، ژ (٥٢ و ٥٣).
عوسمان، محمود (بەهاری 2008)، شۆڕشی کوردستای عێراق ١٩٦١، "k21" ،ژ(1)، ل٤٤-٨٨.
ئۆمەر، ئەحمەد حەمەدئەمین، بیرەوەری نوری شاوەیس "هەڵسەنگاندن و ڕاستکردنەوە"، گۆڤارا زانکۆیا دهوک، پەربەندا (٢٣)، ل ٤١٠-٤٣١.
بە زمانی عەرەبی:
ب. کامیران، (نيسان ١٩٩٦)، الطود الشامخ في يوبليه الذهبي ، گۆڤارا "مەتین"، هەژمار(٥١)،ص ١٠٨-١١١.
الملا، أحمد حويز (أب 2003)، لقاء مع الرعيل الأول لرجال التربية والتعليم، أفاق تربوية، عدد(١)، ص 46-57 .
توێژینەوەی زانستی:
حەسەن، ئارەزوو یوسف(٢٠١٥)، رۆڵی ئۆرگانی ناوەندی پارتەکان لە بزاڤی ڕزگاریخوازی کورد(١٩٧٥-١٩٩١) (پ.ک.ع) (پ.د.ک) (ی.ن.ک) وەک نموونە ، نامەی ماستەری بڵاو نەکراوە، زانکۆی سەلاحەددین ، هەولێر.
چاوپێکەوتنەکان:-
ئەسعەد، کەمال محیەدین: ١١/٢/٢٠٢١، لە ساڵی ١٩٣٦ لە شاری کۆیە لە دایک بووە، خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی و دواناوەندی هەر لەوێ خوێندووە، کۆلێژی یاسای لە بەغدا خوێندووە، لە ساڵی ١٩٥٣ پەیوەندی بە پارتی دیموکراتی کوردستان کردووە ، چەندین پلەی حیزبی هەبووە، ئێستا خانەنشینە لە هەولێر دەژی.
بەرزنجی، عومەر مەعروف: ٢٢/١١ /٢٠٢١، لەساڵی١٩٤٥ لە بەرزنجە لە دایک بووە، سەرەتایی هەر لەوێ خوێندووە، قۆناغەکانی دیکەی لە سلێمانی تەواو کردووە، (٤٤) ساڵ مامۆستای وانەی ئینگلیزی بووە، چەندین کتێب و بڵاوکراوەی هەیە، ئێستا خانەنشینە لە سلێـمانی.
حەیدەری، مومتاز : ٩/٦/٢٠٢١، لەساڵی ١٩٣٨ لە شاری هەولێر لە دایک بووەم لە ساڵی ١٩٥٧ چووەتە ناو پارتی دیموکرتی کورستان، لە شێستەکان پەیوەندی بە حزبی شیوعی کردووە، سەرنووسەری چەندین رۆژنامەو گۆڤار بووە، ئێستا لە شاری هەولێر نیشتەجێیە.
ساڵح، سەدیق و یوسف، عەبدولرەقیب (تشرینی یەکەمی ١٩٩٨)، دیمانەیەک لەگەڵ هەمزە عەبدوڵڵا، سلێمانی، تۆمارکراو.
عەبدولڵا، هێرۆ عەلی : ١٧/١/٢٠٢١ ، لەساڵی ١٩٦٣ لە کەرکووک لە دایک بووە، سەرەتایی لە بەغدا و سلێمانی و ناوەندی و دواناوەندی لە وڵاتی ئێران خوێندووە و کۆلێژی بزیشکی لە زانکۆی تاران تەواوکردووە ، ئێستا وەکو پزیشک لە یەکێ لە نەخۆشخانەکانی ئینگلتەرە کاردەکات.
عەبدوڵڵا، هەڵمەت عەلی : ١٤/٢/٢٠٢١ ،لە ساڵی ١٩٦١ لە کۆیە لەدایک بووە، خوێندنی سەرەتایی لەبەغدا و سلێمانی لە ئێرانیش ناوەندی و دواناوەندی تەواو کردووە، دەرچووی کۆلێژە لە بەشی ئەندازیاری ئەلیکترۆنی و لە هەمان بواریش ماستەری هێناوەتەوە و نیشتەجێ ئەڵمانیایە .
موفتی، عەدنان: ١٠/٣/٢٠٢١ ، لە ساڵی ١٩٤٩ لە هەولێرە لە دایک بووە، بەکالۆریۆسی هەیە لە ژمێریاری لە ساڵی ١٩٦٣ پەیوەندی بە رێکخستنەکانی پارتی کردووە، لەدوای هەرەسهێنانی شۆڕشی ئەیلوول پەیوەندی بە یەکێتی نیشتیمانی کوردستان دەکات، لە دامەزرێنەرانی حزبی سۆسیالیستی کوردستان بووە، سەرۆکی خولی دووەمی پەرلەمانی کوردستان بووە، ئێستا خانەنیشینە لە هەولێر نیشتەجێیە.
مامە رووتە، رزگار عەبدولرەحمان: ٩/٥/٢٠٢١، لە ساڵی ١٩٤٨ لە دایک بووە ، سێی ناوەندی تەواوکردووە، ئەندامێکی چالاکی پارتی دیموکراتی کوردستان بووە، ماوەیەک ئەفسەری ئاسایش بووە ئێستا خانەنشینە.
میرانی، فازل: ٢٠/٤/٢٠٢١ ، لە ١/٧/١٩٤٨ لە موسڵ لە دایک بووە، لە ساڵی ١٩٦٦ پەیوەندی بە پارتی دیموکراتی کوردستان کردووە ، لە ساڵی ١٩٧٩ بە ئەندامی مەکتەبی سیاسی هەڵبژێردراوە، لە ١٩٩٦-٢٠٠١ لە حکومەتی هەرێمی کوردستان وەزیری ناوخۆ بووە ، لەساڵی ٢٠٠٤ تاوەکو ئێستا وەک سکرتێری مەکتەبی سیاسی پارتی دیموکراتی کوردستان کاردەکات.
عوسمان، مەحمود: ١٤/٣/٢٠٢١ ، لە ساڵی ١٩٣٧ لە قەزای پێنجوێن لەدایک بووە، کۆلێژی پزیشکی لە زانکۆی بەغدا خوێندووە، لە ساڵی ١٩٥٤ پەیوەندی بە پارتی دیموکراتی کوردستان، لە دامەزرێنەرانی حزبی سۆسیالیست بووە ، ئەندامی پەرلەمانی عێراق بووە ، ئێستا خانەنشینە.
پێگە ئەلیکترۆنییەکان:
K24 (٢٠١٧)https://www.youtube.com/watch?v=q_8plQb9Cbk ،(accessed:23/2/2021).
تیشکt.v (٢٠١٧)،https://www.youtube.com/watch?v=xSWUrRJ8I3k&t=4s ،(accessed:20/2/2021).
التنزيلات
منشور
كيفية الاقتباس
إصدار
القسم
الرخصة
هذا العمل مرخص بموجب Creative Commons Attribution 4.0 International License.
Qalaai Zanist Journal allows the author to retain the copyright in their articles. Articles are instead made available under a Creative Commons license to allow others to freely access, copy and use research provided the author is correctly attributed.
Creative Commons is a licensing scheme that allows authors to license their work so that others may re-use it without having to contact them for permission
