The Influence and Role of Marxist Leftists in the Uprising (03/05/1991) to (03/28/1991) in South Kurdistan
DOI:
https://doi.org/10.25212/lfu.qzj.9.4.23Keywords:
Marxist leftist groups, Uprising, Baath rejem, south Kurdistan, shoraaAbstract
during the years between 1975 and 1991, after the revival of the Kurdish revolution in South Kurdistan, several Marxist leftist movements and groups were formed and grew, they played a significant role in the Kurdish people's liberation movement and political events in the South Kurdistan, both of those who were in the mountains and had armed forces and those who were secretly engaged in political struggle and organizing and promoting a Marxist program in the cities of South Kurdistan. Later, these Marxist leftist groups, parties, and organizations played a significant role in the events of the uprising and the days that followed the uprising.
In this study, based on documents, sources, and interviews with people who participated in the events of that time, we have tried to analyze the role of the Marxist leftists in the 1991 uprising in South Kurdistan and the subsequent events until 1992 under the title (Influence and Role of the Marxist leftists in the Uprising (5/03/1991) to (28/03/1991) of South Kurdistan).
We have divided the research into several topics, including:
The first topic: in this topic we have discussed the influence and role of the leftists in the uprising.
The second topic discussed the leftists' role in forming councils in Sulaymaniyah, Erbil, and Kirkuk.
the third topic: In this topic, we have tried to discuss the role of the leftists and the councils during the Baath government's attack on Kurdistan cities.
The fourth topic: We have discussed the reasons for the failure of the councils.
The fifth topic: We have explained the position and role of the leftists in the rule of the Kurdistan Frontier.
Then in the list of sources, we have indicated the sources, documents, and interviews we used in the research
Downloads
References
به‌ڵگه‌نامه‌كان (بڵاونه‌كراوه)
به‌ڵگه‌نامه‌ى( ئتيحادى) حه‌لقه‌كانى( بروسكه، ڕاپه‌ڕين، ئۆكتۆبه‌ر، زه‌نگى كرێكار، كۆمۆنيزمى كرێكارى) ئابى 1990.
(ڕه‌وتى كۆمۆنيست): ئه‌ركه ده‌ستبه‌جێكانمان، داواكارييه كرێكارييه‌كان
قانوونه ئه‌ساسييه‌كانى حكوومه‌تى شوورايى( په‌يڕه‌وى ناوخۆى شووراكان).
ده‌رباره‌ى كۆبوونه‌وه‌ى شووراى خه‌ڵكى حوڕييه.
به‌ياننامه‌ى هه‌ڵسووڕاوانى بزووتنه‌وه‌ى شوورايى شارى كه‌ركووك(21/3/1991)
يه‌كه‌م/ كتێب
به‌زمانى كوردى
سه‌نگاوى، مه‌حموود(2004)، بيره‌وه‌رييه‌كانى سه‌نگاوى، چاپخانه‌ى تيشك، سلێمانى.
مۆرتكە، جه‌مال (2007)،چيا خۆى دەنووسێتەوە، چاپخانەى هێڤى، هەولێر.
گالبرێس، پيته‌ر(2008)،كۆتايى عێراق ، و:سۆران عەلى محەمەد ، چاپخانەى كارۆ، سلێمانى.
ڕێباز(2011)، قەنديل بەغداى هەژاند، ب3.سلێمانى.
ژيلوان عه‌بدولڵا هه‌ڵه‌دنى، ڕۆڵى حزبى شيوعيى عێراق له باشوورى كوردستان(1975-1991)، له بڵاوكراوه‌كانى ده‌زگاى ئايديا، سلێمانى، 2020.
مەحمود، محەمەدحاجى(2001)، ڕۆژژمێرى پێشمەرگەيەك، ب3، سلێمانى، چاپخانه‌ى تيشك.
مەحمود، هۆشمەند عەلى (2009)،ڕاپەڕينى شارى هەولێر لە ساڵى1991، چاپخانەى شەهاب، هەولێر.
مسته‌فا، ئاراس عه‌بدولڕه‌حمان(2009)، ڕاپه‌ڕينى (1991) له باشوورى كوردستان، چ1، چاپ وپه‌خشى حه‌مدى، سلێمانى.
مەرزنگ، عەبدولڕەزاق (2007)،ڕاپەڕين بەهارى ئازادى، چاپخانەى ڕەنج، سلێمانى.
يەڵدز، كەريم (2007)،كورد لە عێراق، و: شاهۆ بورهان، چاپخانەى كارۆ، سلێمانى.
بارزانى، مه‌سعود (2022)،بارزانى وبزووتنه‌وه‌ى ڕزگاريخوازى كورد، به‌رگى پێنجه‌م(ڕاپه‌ڕين، ده‌رفه‌ت وئاسته‌نگه‌كان)1991-2002، چاپخانه‌ى ڕۆكسانا، هه‌ولێر.
ڕه‌شيد، سالار(2015)،مێژووييه‌ك له ياده‌وه‌رييدا، ديدار سه‌باره‌ت به مێژووى چه‌پ و كۆمۆنيزمى نوێ له كوردستاندا، چ1، ده‌زگاى چاپ وپه‌خشى سه‌رده‌م، سلێمانى.
ئه‌حمه‌د، ڕێبوار(2017)، مه‌له‌كردن به پێچه‌وانه‌ى شه‌پۆل، به‌شى يه‌كه‌م، چاپى يه‌كه‌م، بێ شوێنى چاپ.
سلێمان(مه‌شخه‌ڵ)، عه‌بدولڵا(2012)،له‌وديو په‌نجه‌ره‌ى ڕۆژه‌كانه‌وه ڕاوه‌ستاوم وده‌ڕوانم(بيره‌وه‌رى)، بێ شوێنى چاپ.
كه‌ريم( ئه‌حمه‌د موعين)، عه‌دنان (2012)، 1980-1900 ده‌يه‌ى كاره‌سات( 9ساڵ ئيختيفا له عێراقدا، ياده‌وه‌رى وشيكارى)، چاپى يه‌كه‌م، چاپخانه‌ى تاران.
كۆمه‌ڵێك نووسه‌ر (2000)،سلێمانى سبه‌ينێ زه‌ماوه‌نده(7/3)، پانۆرامايه‌كى ڕۆژانى ڕاپه‌ڕينه مه‌زنه‌كه‌ى ئازارى1991، له بڵاوكراوه‌كانى ڕاگه‌ياندن وڕووناكبيرى مه‌ڵبه‌ندى ڕێكخستنى سلێمانى، ى.ن.ك.
جه‌مال، وه‌ستا (1995)،بيره‌وه‌رى ڕۆژانى ڕه‌ش، بێ شوێنى چاپ.
محمدى، مظفر (1998)، بزووتنه‌وه‌ى شوورايى له كوردستانى عێراق، چاپى دووه‌م، بێ شوێنى چاپ.
مه‌لا به‌ختيار، (2017)، يه‌كه‌مين كۆڕ، يه‌كه‌مين مونازه‌ره‌ى دواى ڕاپه‌ڕين، ئاماده‌كردن وداڕشتنه‌وه‌ى: مه‌ريوان عه‌لى، ده‌زگاى چاپ وپه‌خشى حه‌مدى، چاپى يه‌كه‌م.
مسته‌فا، نه‌وشيروان(2009)،مفاوه‌زاتى به‌ره‌ى كوردستانى-به‌عس(1991)، له بڵاوكراوه‌كانى چاپخانه‌ى جه‌مالى عه‌لى باپير، سلێمانى.
ئاغجەلەرى، پشكۆ حمەتاهير (2003)،ڕاپەڕينى كەركوك ساڵى 1991، چ1، سلێمانى.
ساڵح، مه‌جيد(2012)ڕامانێك له نه‌وشيروان مسته‌فا، سلێمانى.
دووه/ ڕۆژنامه وگۆڤاره‌كان
خاليد دلێر، چه‌ند ڕاستييه‌كى گرنگ له باره‌ى ڕاپه‌ڕينه‌وه، ئاڵاى ئازادى، ژ(112)، يه‌كشه‌ممه، 5/3/1994.
داماو، 5ى ئازار ساڕێژكه‌رى ئازاره‌كان بوو، پێنجى ئازار(گۆڤار)، ژ(3)، 1992.
كوردستانى نوێ، ژ(929)، دووشه‌ممه، 6/4/1994.
كوردستانى نوێ، ژ(934)، يه‌كشه‌ممه، 12/3/1995.
سه‌لاح مه‌زن، ڕاپه‌ڕين به‌ره‌و ڕزگاربوون، ئاڵاى ئازادى، ژ(112)، يه‌كشه‌ممه، 6/3/1994.
عه‌بدولڕه‌زاق مه‌رزنگ، ڕاپه‌ڕين، ئاڵاى ئازادى، ژ(64)، يه‌كشه‌ممه، 7/3/1993.
نه‌جمه‌دين فه‌قێ عبدالله، ڕاپه‌ڕين پێشينه بابه‌تى وخۆييه‌كان/ به‌شى يه‌كه‌م و به‌شى سێهه‌م، كوردستانى نوێ، ژ(647)، چوارشه‌ممه، 30/3/1994، ل3 و ژ(649)، هه‌ينى، 1/4/1994.
نه‌جمه‌دين فه‌قێ عبدالله، ڕاپه‌ڕين پێشينه بابه‌تى وخۆييه‌كان، به‌شى چواره‌م، كوردستانى نوێ، ژ(650)، يه‌كشه‌ممه، 2/4/1994.
كوردستانى نوێ، ژ(929)، دووشه‌ممه، 6/4/1994.
كوردستانى نوێ، ژ(934)، يه‌كشه‌ممه، 12/3/1995.
كوردستانى نوێ، ژ(929)، دووشه‌ممه، 6/4/1994.
برايه‌تى، ژ(2008)، سێ شه‌ممه، 2/8/1994.
كوردستانى نوێ، ژ(929)، دووشه‌ممه، 6/4/1994.
كوردستانى نوێ، ژ(929)، دووشه‌ممه، 6/4/1994.
جه‌لال ده‌باغ، هه‌ڵسه‌نگاندنێكى سه‌ره‌تايى ڕاپه‌ڕينى چه‌كدارانه‌ى كوردستان له ئادارى 1991دا، ژ(15)، 1992.
پانۆراماى ڕاپه‌ڕين له : كوردستانى نوێ، ژ(934)، يه‌كشه‌ممه، 12/3/1995.
وه‌ستا ڕه‌سووڵ، له‌يادى ئازادكردنى كه‌ركووك دا، گۆڤارى كه‌ركووك، ژ(4)، به‌هارى 2000.
ئاڵاى ئازادى، ژ(113)، يه‌كشه‌ممه، 13/3/1994.
بورهان محه‌مه‌د فه‌ره‌ج، ئاڵاى شۆڕش له به‌ڵگه‌نامه‌كانى حكوومه‌تى به‌عسدا، گۆڤارى (320)، 15/12/ 2015.
ڕه‌حمان، ناوچه‌ى ئه‌نفال يا ناوچه‌ى ڕاپه‌ڕين، كوردستانى نوێ، ژ(238) ساڵى دووه‌م، پێنج شه‌ممه، 11/3/1993).
ڕێگاى كوردستان، ژ(2)، ساڵى 47، ئادارى 1992.
ڕۆژنامه‌ى(ڕزگارى)، ژ(27)ى 25/2/1997.
نه‌ژاد، هه‌لومه‌رجى ڕاپه‌ڕينى ئازار، گۆڤارى خه‌رمانه، ژماره(3) سێسپتێمبه‌رى 1991.
ده‌نگى ڕاپه‌ڕينه‌كه‌ى كوردستان وبزووتنه‌وه‌ى شووراييه‌كانى، فرانكفۆرت، 11/7/1991، ل23-24.(له لايه‌ن لايه‌نگرانى ڕاپه‌ڕينه‌ى عێراق و بزووتنه‌وه‌ى شوورايى له كوردستاندا ئاماده‌كراوه).
ڕۆزا، په‌يامنێرتان له سلێمانييه‌وه، گۆڤارى خه‌رمانه، ژماره(3)، سێپتێمبه‌رى 1991.
پشكۆ، ڕاپه‌ڕين، سه‌ركه‌وتن، نووشستى، گۆڤارى خه‌رمانه، ژ(3)، سێپتێمبه‌رى 1991.
فوئاد قه‌ره‌داغى، ده‌رباره‌ى چه‌په‌كان وحزبه‌كانى بزووتنه‌وه‌ى نه‌ته‌وايه‌تى كورد(ناكۆكييه‌كان-هه‌ڵوێسته‌كان-ئاسۆى داهاتوو)، دواڕۆژ، ژ(2)، ته‌مووزى 1994.
سێيه‌م/ كتێب به‌زمانى عه‌ره‌بى
سنجارى،على، القضيە الكورديە و حزب البعث العربى الاشتراكى في العراق، ج3.
الحزب الشيوعى العراقى، ازمە الخليج و الاردن، الثقافە الجديدە، العدد (15)، السنە 38ا ب 1991.
بيان مجلس قيادە الثورە حول الوحدە الاندماجيە بين العراق و الكويت بتاريخ (15/8/1990) نص من كتاب، مركز دراسات الوحدە العربيە على العراق، يوميات – وثائق- تقارير 1990-2005، بيروت، 2007.
قادر عزيز، في الذكرى السنوية الاولى للانتفاضة، السليمانية، بلا مطبعة، بلاسنة طبع.
الماجد، ماجد(1991)، انتفاضە الشعب العراقي1991، دار الوفاء، بيروت، 1991.
مجید: كمال(1997)، النفط و الاكراد، ط1، دار الحكمە، لندن.
چواره‌م/ ماسته‌ر ودكتۆرا:
هيوا مينه مه‌حممود: هەڵوێستی وڵاتانی ڕۆژئاوا بەرامبەر بە كوردستانی عێراق(ئاداری 1991-ئەیلولی 1998)، تێزێكى دكتۆرايه پێشكه‌شى به‌شى مێژووى زانسته‌مرۆڤايه‌تييه‌كانى زانكۆى سلێمانى كراوه، بڵاونه‌كراوه‌يه، 2012.
پێنجه‌م/ ده‌ستنووس
له‌ده‌فته‌رى بيره‌وه‌ريمدا (بيره‌وه‌رى تايبه‌ت به‌خۆم له ڕووداوه‌كان و له نزيكه‌وه ژياوم)، ده‌ستنووس( له لاى توێژه‌ر پارێزراوه).
شه‌شه‌م/ چاوپێكه‌وتنه‌كان
ئاراس ڕه‌شيد، 3/8/2023، له‌ڕێگه‌ى ته‌له‌فۆنه‌وه( كه‌نه‌دا).
خه‌سره‌وسايه، ڕۆژى 18/8/2022 ، سلێمانى.
خاليد مه‌جيد، به‌شى دووه‌م، 26/9/2022، سلێمانى.
جه‌مال كۆشش، 21/1/2023، له ڕێگه‌ى ته‌له‌فۆنه‌وه.
حه‌سه‌ن مارف،20/7/2022، سلێمانى.
حاجى ئه‌نوه‌ر، 1/1/2023، سلێمانى.
فه‌ره‌يدوون كونجرينى، 26/12/2022، سلێمانى.
عه‌لى مه‌ولوود، 30/9/2022، سلێمانى.
عه‌لى محه‌مه‌د ئه‌مين، 3/1/2023، سلێمانى .
دلێر عه‌باس، 6/1/2023، سلێمانى.
دڵشاد مه‌جيد، 26/7/2023، سلێمانى.
مامۆستا ستار،به‌شى يه‌كه‌م، 13/11/2021 سلێمانى.
عه‌بدولڵا سلێمان(مه‌شخه‌ڵ)، 17/10/2022، سلێمانى.
شه‌ماڵ عه‌لى،به‌شى يه‌كه‌م، 25/10/2022، له ڕێگه‌ى ته‌له‌فۆنه‌وه،
موئه‌يد ئه‌حمه‌د، 16/6/2022، سلێمانى.
نه‌وزاد ئه‌حمه‌د ئه‌سوه‌د، 31/10/2022، سلێمانى.
نه‌جمه‌دين فه‌قێ عه‌بدولڵا، 6/12/2022، سلێمانى.
نه‌به‌ز خاليد، به‌شى يه‌كه‌م، 11/8/2022، سلێمانى
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
Qalaai Zanist Journal allows the author to retain the copyright in their articles. Articles are instead made available under a Creative Commons license to allow others to freely access, copy and use research provided the author is correctly attributed.
Creative Commons is a licensing scheme that allows authors to license their work so that others may re-use it without having to contact them for permission
